Over het ego van Donald en Hillary, en de weg naar bezield leiderschap

Over bezieling als antwoord op protypische ego-dynamieken in leiderschap.

Donald Trump en Hillary Clinton lijken op haast karikaturale wijze elk een apart facet van het ego te illustreren. (Althans hoe ze zichzelf in de media voorstelden tijdens hun campagne, want ook zij zijn meer dan het beeld dat ze van zichzelf ophangen.) Hoe wijzen beiden ons de weg naar een andere manier van leiden en leven?

Hillary: een door de wol geverfde politica, die al decennia bouwt aan de expansie van haar politieke macht, elitair, vertegenwoordigster van de bestaande orde. Ze gedraagt zich beheerst, onderdrukt elke emotionaliteit die haar imago zou kunnen verzwakken, kiest haar woorden zorgvuldig, laat niks aan het toeval over. In haar strategische houding valt weinig echtheid meer te bespeuren, wat vooral opvalt als ze lacht. De ego-dynamiek die zij illustreert, is die van de Aangepaste Beheersing. Net als Hillary willen we ons leven onder controle krijgen en houden, de zaken regelen en verzekeren waar mogelijk. We plannen, bedenken strategieën, evalueren. We tomen ons in en meten onszelf een imago aan. Omdat allemaal voor elkaar te krijgen, dag in dag uit, denken, denken en denken we, de hele dag door. En zo Hillary met ons. Maar omdat die ego-dynamiek bij haar zo sterk op de voorgrond trad, kregen mensen niet de indruk dat ze de echte Hillary te zien kregen, wat knaagde aan het vertrouwen in haar.

Donald: een hoogst succesvolle zakenman, die brutaal zijn emotionele brein laat spreken en dat van zijn aanhang activeert, impulsief reageert, al een leven lang grijpt naar wat hij wil hebben en erin slaagt dat te krijgen. Een man die die ongegeneerd vol is van zichzelf. Hij wakkert de angst van mensen voor andere mensen aan, predikt repressie en exclusie, demoniseert en schoffeert individuen en minderheidsgroepen, reduceert vrouwen tot lustobjecten, … Als Hillary liegt, dan valt ze door de mand. Als Donald liegt, doet dat er minder toe. Zijn woorden weerspiegelen immers de angst en het verlangen van het volk dat zich door de bestaande politieke orde verlaten voelt. Het gaat er niet om wat Donald zegt, want emotioneel klopt het. De ego-dynamiek die hij representeert is die van het Angstig Verlangen. Net als Donald staan ook wij verlangend en angstig in het leven: we streven naar wat ons een goed gevoel geeft en willen onheil afweren. Automatisch zijn we daar op de voor- of achtergrond van ons bewustzijn voortdurend mee bezig. Als het Angstig Verlangen aan de macht is, tonen we onze aversie, reageren we agressief als we boos zijn, wraakzuchtig als ons onrecht wordt aangedaan, … En zo Donald met ons. Omdat deze ego-dynamiek bij hem zo sterk op de voorgrond trad tijdens zijn campagne, kregen/krijgen we van hem het beeld van een gevaarlijke, narcistische populist.

Zowel Hillary als Donald illustreren waar ego-gericht leiderschap op neer komt. Om het nog scherper te stellen hoe het ego naar het leven kijkt, liet ik het zijn eigen versie van het scheppingsverhaal vertellen.

Het scheppingsverhaal volgens het ego

“Op de eerste dag schiep God het Ego omdat hij wijs genoeg was om in te zien dat het Ego belangrijker was dan hemzelf. God merkte al gauw dat het Ego niet tevreden was. En daarom schiep Hij op de tweede dag de wereld. Op de derde dag zag het Ego dat de wereld groot was en concludeerde dat God overbodig was geworden. Daarom maakte het Ego God bij valavond van kant, stiekem nadat de wereld was gaan slapen. Op de vierde dag zag het Ego dat het zo goed was, kroonde zichzelf tot koning en maakte de wereld tot slaaf.”

Tot zover het triomfantelijke scheppingsverhaal volgens het Ego. Na de mysterieuze en plotse dood van God, ervoer de wereld een vreemde, kille leegte. Het ego begon meer en meer aan hem te knagen. Het knagen werd vreten en op de vijfde dag werd de wereld in exponentieel tempo opgegeten. Het riep van de pijn, en het verzadigde en alsmaar dikker wordende ego bleef er doof voor. Op die donkere nacht stierf de wereld een stille dood. ’s Anderdaagse, op de zesde dag, bleef het ego verward achter. Het bracht de dag door in eenzaamheid, hongerig, boos, verbitterd en angstig in absolute duisternis. Op de zevende dag stierf het ego en was er niks meer.

Tot zover deze lezing.

In de ogen van het ego werd de wereld geschapen om het te bieden wat het nodig heeft. De wereld verschijnt in zijn ogen als iets secundair. Moest het leven ideaal zijn, had het genoeg aan zichzelf. Het ego is met andere woorden egocentrisch: de wereld is niet meer dan een verlengstuk van zichzelf. Het ego wil bovendien van alles hebben, van alles meemaken en heeft de idee dat het recht heeft op wat we de wereld te bieden heeft. Maximaal profiteren is de boodschap. Het ego is dus naast egocentrisch ook egoïstisch. Het ego scheidt ons af van de wereld, zorgt voor onderscheid, verdeeldheid, uitsluiting, en is ultiem de bron van onze eenzaamheid.

Hillary & Donald als wegwijzer naar een derde alternatief

Zoals de media Hillary en Donald voorstellen als de pest en de cholera, stelt de foute spirituele literatuur het ego – de Donald & Hilary in onszelf, so to speak – voor als onze innerlijke vijand, als een monster dat ons teistert en waar we vanaf moeten zien te geraken. Maar het ego is eerder iets dat gebeurt, een voortdurend proces dat nu eenmaal hoort bij ons menszijn. Mensen die denken dat ze daarboven staan, maken zichzelf iets wijs, en zijn zo mogelijk nog gevaarlijker dan mensen die hun leven openlijk en schaamteloos laten dicteren door het ego. Maar dat we het ego niet kunnen ontstijgen betekent ook weer niet dat we het hebben te ondergaan, of dat we gedoemd zijn ermee samen te vallen. Niet ontstijgen én niet ondergaan? Waar komen we dan uit?

We zijn ego, maar we zijn ook meer dan dat. En dat “meer dan dat” kan op een wijze manier zorg dragen voor het ego. Dat “meer dan dat “ zou kunnen aangeduid worden met het woord “ziel”. Dit woord doet me weliswaar denken aan engelen en wat er uit ons lichaam wegvliegt als we sterven. Het doet me ook denken aan een soort fictieve gewijde schat op de bodem van de woelige wateren van onze geest; ons ultieme zelf. In tegenstelling tot deze opvattingen kan de “ziel” ook worden gezien als proces dat ons in verbinding brengt met alles om ons heen en dat het mogelijk maakt dat we door de ontmoeting met de wereld en het leven geïnspireerd geraken en zelfs worden bevrijd. De bezielde mens is zich door en door bewust van de “relationaliteit” van het bestaan.

De bezielingsdynamiek kan je zien als een bondgenootschap tussen twee processen:
• Raakbaar Invoelen. We kunnen geraakt worden door de dingen buiten ons. Door de schoonheid van de natuur, door een kunstwerk, door de ontmoeting met medemensen. Soms dalen we in ons lichaam en komt er een soort vitale rust over ons. Soms voelen we de sfeer helder aan van een gebouw of een groep mensen. Op die momenten staan we invoelend in het leven: we laten de wereld binnen en verruimen zo wat we zijn. Raakbaar Invoelen houdt ook in dat we de ego-processen in onszelf gewaar worden: hoe we verlangen, willen controleren, … en hoe die zich in ons lichaamsgevoel manifesteren.
• Vriendelijke Aandacht. We kunnen onszelf en de mensen rondom ook op een liefdevolle manier aandacht geven – voorbij de impulsen van sympathie en antipathie, goed- of afkeuring, afhankelijkheid en controle. En dit vanuit mededogen, gelijkmoedigheid en vreugde. We kunnen dankbaar zijn voor wat ons leven mogelijk maakt – op elk moment opnieuw; voor wat er wél is, voor de overvloed om ons heen. Als we iets buiten onszelf beminnen, dan verruimen we als het ware hiermee onszelf. Vriendelijke Aandacht voegt daar een inclusiviteit aan toe: het richt zich niet enkel tot iets of iemand specifiek, maar poogt alles wat op ons pad komt in te sluiten. Opnieuw inclusief ook de ego-dynamieken. Zo draagt de ziel zorg voor het ego.

Om het verschil tussen “egoïsch” en “bezield” kort te illustreren kan je kijken naar hoe mensen met talent omgaan. Zijn onze talenten er om veel geld mee te verdienen en applaus te krijgen, of om de wereld wat mooier te maken vanuit een aanvoelen wat de wereld nodig heeft? “Talent Management”: is dat om te scoren als organisatie of om het onderste uit de menselijke kan te halen? Of is het om mensen de kans te geven om een unieke bijdrage te leveren aan iets groter dan henzelf, aan iets waarin ze zelf geloven dat de organisatie en de bredere samenleving baat bij heeft? Het is natuurlijk nooit gewoonweg het een of het andere, ego of ziel. De vraag is wel hoe we voldoende bezieling kunnen cultiveren en hiermee de ego-processen constructief kanaliseren. Dit is onze eerste opdracht als leiders van de toekomst, want zo leggen we de basis voor radicaal welzijn, constructieve samenwerking en vreedzaam samenleven.

Moge de wetenschap dat Hillary in het zand bijt en Donald president van de Verenigde Staten is kunnen worden, ons inspireren om een derde alternatief te cultiveren waarin we bouwen aan een wereld waarin naast het ego ook de bezieling meer en meer zijn rechtmatige plaats in mag nemen, zowel in het kleine, persoonlijke leven als op het grote wereldtoneel.

Lees meer: De Weerdt, S. (2016). Ontdek Jezelf. Witsand Uitgevers.